حضور در نماز

حضور در نماز

سؤال: بنده مدتي است آنچه را كه از بزرگٌان دين و اهل بيت (عليهم السلام) در مورد نمازسفارش شده؛ و هر چه كتاب در مورد نماز مطالعه نموده ام؛ رعايت كرده ام، مانند خواندن نماز اول وقت، رعايت مستحبات، خواندن نماز در اوقات پنجگانه، نماز جامع، خواندن نوافل، توسل به يكي از معصومين (عليهم السلام) در هنگٌام ورود به نماز، ولي آن چنان كه شايسته باشد حضور قلب در نماز و لذت در مناجات و عبادت برايم حاصل نشده، لطفا در مورد چگونگٌي تمركز در نماز توضيح فرماييد.

جواب:
(1)- آنچه به آن موفق شده ايد بسيار پسنديده و توفيق ارزشمندي است، و در جهت وسيع كردن ميدان بهره مندى شما از نماز است، ولى موضوع توجّه؛ جان و روح اين مطلب بوده كه بدون اين؛ همه آنها قالب بي روح است.

(2)- توجّه در نماز بدون تمركز بدست نمي آيد، و تمركز با انقطاع از غير بدست مي آيد، نه التفات به اغيار و تمركز در يك نقطه، لذا بايد از بيرون نماز منقطع گرديد.

(3)- مشكل عدم تمركز؛ ناشي از شلوغي و ورّاجي ذهن و غير اختيارى بودن فعاليت آنست، براى تمركز بايد فعاليت ذهن آرام و بلكه بكلي متوقف شود، تمركز و توجه؛ نوعي مشغول كردن ذهن به يك امر خوب و مورد نظر نيست، بلكه كلاّ بايد ذهن خاموش شود.

(4)- خاموش كردن ذهن در وقت نياز؛ تنها با تسلط صاحب ذهن ممكن است، تسلط شخص بر ذهن با اختيارى كردن فعاليت ذهن عملي است، يعني هر وقت بخواهد بتواند آنرا خاموش كرده؛ و ميدان جولان ذهن را در اختيار داشته باشد، و اين بدون سابقه تجربه و مهارت شخص در اين زمينه بدست نمي آيد، از اين رو شخص بايد در بيرون نماز و غير از وقت عبادت نيز مرتبا به دنبال اختيارى كردن فعاليت ذهن باشد.

(5)- اختيارى كردن فعاليت ذهن؛ تنها با منع فعاليت غير اختيارى ذهن بدست مي آيد، برنامه اختيارى كردن ذهن را از اينجا مي توانيد شروع كنيد: فعاليت ذهن در هر كارى ؛ حتى جزئي ترين و بي اهميت ترين كار (شستشوى دندان، پوشيدن لباس و..) بايد در خود همان كار باشد، نه اينكه چون آن كار ساده است؛ و بدون حواس جمع هم انجام مي شود؛ پس ذهن آزاد است هر جا برود! يا صرفه جويي مي كنيم و از ذهن براى برنامه ريزي راجع به يك كار مفيد استفاده كرده و در آن باره فكر مي كنيم! نه خير، نه آزاد باشد هر جا برود، و نه به نفع ماست كه در حال انجام كارى ذهن ما در جايي غير آن كار باشد، در شبانه روز بيشتر كارهايي كه انجام مي دهيم؛ چه بسا خود آن كار؛ نياز به حضور ذهن در همان كار نداشته باشد، و با ذهن جايي ديگر بودن نيز؛ آن كار بدون هيچ مشكلي عملي باشد، ولى اين روش غلط؛ كه مرتبا هر شب و روز؛ بارها و بارها تكرار مي شود؛ نتيجه اش پيدايش يك عادت شديد؛ بر بيرون بودن ذهن از كارى كه مشغولش است مي گردد. با داشتن اين عادت شديد (بيرون بودن ذهن از امر فعلي)؛ و تمرين و تكرار مداوم آن؛ چطور مي خواهيم در وقت نماز و طاعت؛ به آساني و فوريت حواس جمع بوده و ذهن متمركز باشد؟!

(6)- جز از اين؛ موانع ديگري هم در اين راستا؛ در وقت نماز ممكن است وجود داشته باشد، از قبيل: موجبات سلب توفيق كه از راههاى ديگر فراهم شده، يا امتناع نفس عاصي، و يا اغواى شيطان (اعاذنا الله من جميع ذلك).

(7)- بنابر اين؛ ابتدا بايد عادت غلطمان را تصحيح كنيم، پس از آن مواظبت بر اختيارى كردن ذهن بنماييم؛ تا بتوانيم در وقت نياز و نماز؛ ذهن را به آساني خاموش نموده و توجه در نماز را پس از حاصل نماييم.
شايان ذكر است كه: اين كار سخت نبوده و كمي جديت و باورداشتن و همّت مي خواهد، از كوچكترين كارها؛ بلكه از اولين كاري كه از اول صبح كه بيدار مي شويد شروع كنيد، از همان كار مواظب باشيد كه فقط در همان كار باشيد، و بعد از آن همينطور در كار بعدى و بعدي. اوايل امر ممكن است بعضي موارد يا برخى از اوقات؛ طبق عادت قبلي؛ ذهنتان بيرون از كارى كه مشغولش هستيد برود، ولى با پيگيري و استمرار؛ اين تخلفات كمتر و كمتر شده تا اينكه بكلي مرتفع مي گردد. (بفضل الله و عونه).

(- در صورت تمكن از اختيارى شدن ذهن (به هر مقدار)، به مدد حق در اوقاتي كه مطالبي نگران كننده؛ بطور ناخواسته به ذهن انسان هجوم مي آورند، در اين وقتها نيز مي توان با يك ترمز ذهني و خاموش كردن آني؛ ذهن را از وراجي و مشغوليت و غير اختيارى بودن بيرون آورد.

(9)- در اين گونه مواقع بينش و معرفت شخص مؤمن كه مبتني بر اصل زير است نيز به كمك او آمده، و به راحتى مي تواند ذهن را آرام و خاموش نمايد، اين اصل مهم عبارت از عقيده به اين مطلب است: زمام همه امور در دست حقتعالى است، و بي حول و قوه الهي حتى برگي از درخت نمي افتد، تقدير به اراده حق معين شده، و مقادير امور به دست حقتعالى است، و تشويش و مشغوليت ذهن در عواقب امور تغييري در آن نمي دهد، تمام ابتلاءات براى تسليم بيشتر بندگان خدا و عبوديت بيشتر آنان است، و نشانه تسليم بنده؛ آرامي و اطمينان او است، و آرامي حقيقي در ذهن و دل است، و اين با انجام وظيفه شرعي يا عقلي شخص؛ و مطالعه و تحقيق و تدبير در انتخاب بهترين راهكارها نيز منافاتي ندارد.

(10)- ان شاء الله به لطف الهي و همتّ و جدّيتتان، با استمرار توفيقاتي كه ياد كرده ايد، و جان بخشيدن به آنها؛ همچنان كه شرح شد؛ به مرور بهره مندي شما از نماز بيشتر و روز افزون گرديده؛ تا ابتدا زنگارهاى گذشته از دل زدوده؛ و حجابهاي سابق مرتفع گرديده، و نور نماز به جان دل رسيده، و مشاعر و ادراكات شما گشوده شده، و حظّ و دريافت شما از حضور و معنا و حقيقت نماز كامل شود. آمين ربّ العالمين. [شمارة ثبت: (1319) منبع: المسائل الهمدانية]