توجه در نماز

توجه در نماز

سؤال: مي خواستم درباره موضوع مهم: توجه در نماز؛ توضيحي ارائه نماييد.

جواب: از آنجا كه آدمي، هم داراي جنبه مادي و ظاهري، و هم جنبه معنوي و باطني است، لذا در مقام توجه به حضرت حق (تعالى شأنه)، در صورتي توجهش جامع، كامل، واقعي و حقيقي است كه؛ اين توجه او به حق، هم در بعد ظاهري و مادي (توجه به جهت)، و هم در بعد باطني و معنوي (توجه به وجه)، هر دو با هم تحقق پيدا كند. لذا در توجه به قبله در نماز، هم بايد متوجه قبله ظاهر، و هم متوجه قبله باطن بشويم (كه او جطور نماز مي خوانده است). [شمارة ثبت: (1299) منبع: رساله صلاة جامعة]

سؤال: اهميت توجه در نماز تا چه حدّي است؟ آيا از آداب و مستحبات موجب كمال نماز است؟

جواب: توجه به حق (عز شأنه) در باطن و معنا و حقيقت، با توجه به وجه الله محقق است، و لذا تعبير به: (توجه به وجه) شد. از حضرت امام باقر (صلوات الله عليه) پرسيدند: در نماز چه چيزي فريضه و واجب است؟ فرمود: الوقت و الطهور و القبلة و التوجه و الركوع و السجود و الدعاء. يعني: وقت و طهارت و قبله و توجه و ركوع و سجود و دعاء. سپس از بقيه نماز پرسيدند؟ فرمود: سنّة في فريضة. يعني: سنّتى است كه در فريضه و واجب نهاده شده است. و هم حضرت امام صادق (صلوات الله عليه) فرمود: فرائض الصلاة سبع: الوقت و الطهور و التوجه و القبلة و الركوع و السجود و الدعاء. پس بسيار واضح است كه توّجه، غير از قبله ظاهري بوده، و از اهمّ فرايض و واجبات اساسي نماز مي باشد. [شمارة ثبت: (1300) منبع: رساله صلاة جامعة]

سؤال: اگر امكان دارد اشاره اى در زمينه معرفت وجه الله بنماييد.

جواب: حضرات معصومين (صلوات الله عليهم أجمعين) خازنان وحي هستند، و ايشانند كه رازدار و گنجبان وحي الهي مي باشند، از كلام ايشان استفاده مي شود كه؛ وجه الله حضرات مقدسه هستند، از جمله اين فرمايشات؛ احاديث بسياري است كه در تفسير آيه شريفه }ويبقى وجه ربك{ و آيه مباركه }كل شيئ هالك الا وجهه{ وارد شده، و تصريح بر اين معني دارد. و همچنين در دعاي ندبه آمده است كه: خطاب به حضرت صاحب الأمر (عجّل الله تعالى فرجه الشريف) بگوييم: {أين وجه الله الذي اليه يتوجه الاولياء}. و نيز در احاديث شريفه مكررًا وارد شده كه حضرات (عليهم السلام) فرموده اند: {نحن وجه الله عزّ وَ جلّ} و {نحن الوجه الذي يؤتى الله منه} و {نحن وجه الله نزول بين أظهركم} و {نحن وجه الله نتقلب في الأرض بين أظهركم} و {نحن و الله وجهه الذي قال، و لن نهلك الى يوم القيامة بما أمرالله به من طاعتنا وَ موالاتنا، فذلك وَ الله الوجه الذي هو قال: }كل شيئ هالك إلا وجهه{} و {نحن وجه الله في الأرض نتقلب بين أظهركم} و {نحن وجه الله الذي لا يهلك}. و باز در حديث حضرت امام رضا (صلوات الله عليه) آمده است: {ولكن وجه الله، أنبيائه و رسله، و حججه صلوات الله عليهم، هم الذين بهم يتوجه الى الله عزّ و جلّ}. [شمارة ثبت: (1303) منبع: رساله صلاة جامعة]

سؤال: اگر ممكن است معناى توجه در نماز و روش آنرا بيان نماييد.

جواب: توجه يعني: بنده، روي خود را مواجه روي و وجه حق كند. و اين ممكن نشود الا به انصراف (در ظاهر) و انقطاع (در باطن) از جهات ديگر.
روش توجه به جهت حق: براي توجه به سوي حق؛ كه در بعد ظاهري و مادي اتفاق مي افتد؛ بايد از جميع جهات ظاهري و جغرافيايي منصرف و منقطع شده، و متفرد در جهت قبله ظاهره بشويم. چه اينكه حضرت حق (تعالى شأنه) در كلام وحي فرموده است: }فلنولينك قبلة ترضاها فولّ وجهك شطر المسجد الحرام و حيث ما كنتم فولوا وجوهكم شطره{. و قبله ظاهره همان كعبه مشرفه است، كه بيت الله الحرام و مولد حضرت مولا علي (منه السّلام)، و نقطه ظهور جهاني حضرت وجه الله مولا صاحب الزمان محمد بن الحسن المهدي (عجل الله تعالى فرجه الشريف) مي باشد.
نحوه توجه به حق: با ملاحظه معناي توجه، مي بينيم كه تحقق تام آن تنها با مواجهه وجه الله ممكن است. لذا بايد مسير توجهمان به حضرت حق (تعالى شأنه)، حضرت مقدسه ولايت كبري (منه السّلام) باشد، يعني از طريق حضرات مقدسه معصومين (صلوات الله عليهم أجمعين) بطور كلّي؛ و در اين عصر حضرت صاحب الأمر (منه السّلام) به حضرت حق (تعالى شأنه) توجه پيدا كنيم، آن چنان كه در توقيع شريف وارده از ناحيه مقدسه آمده است: إذا أردتم التوجه بنا الى الله تعالى وَ الينا… يعني: (هر گاه خواستيد توجه پيدا كنيد بوسيله ما به سوي خداوند تعالي و به سوي ما…)، و با توجه به حضرت ايشان؛ بايد توجه به حق (تعالى شأنه) نماييم، چه اينكه حضرتش وجه الله بوده، و وجهه ما در توجه به حق (عزّ وَجلّ) مي باشند، و ما فقط بواسطه حضرتش مي توانيم به حق (تعالى شأنه) توجه كنيم. و اين معني در كلام خازنان وحي (صلوات الله عليهم أجمعين) بسيار تصريح گرديده است، از جمله: اَللَّهُمَّ إِنّي أتَوَجَّهُ اِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ وَ عَليٍّ أَمِيرِ المُؤْمِنِين صَلَوَاتُ اللهِ عَلَيْهِمَا و اَللَّهُمَّ إِنّي أتَوَجَّهُ اِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ يعني: خدايا من بوسيله محمد و عليّ و آل آنها، به تو توجه پيدا مي كنم. و اين توجه با انقطاع از همه ما سواى حق و تفرد در وجه حق تحقق مي پذيرد.[شمارة ثبت: (1301) منبع: رساله صلاة جامعة]

سؤال: آيا دعاهايي براى توجه در نماز از حضرات معصومين (عليهم السلام) وارد شده است؟

جواب: دعاهايي كه از خازنان وحي (عليهم السلام) در مقام توجه به قبله ظاهره و باطنه وارد شده است؛ دو دسته اند:
دسته اول: آنهائيكه مستحب بوده و جنبه آماده كننده شخص براى موضوع توجه دارد؛ و موضع استفاده از آن؛ پيش از ورود در نماز و بعد از اقامه و قبل از اولين تكبيره الإحرام مي باشد، چند نمونه از اينها چنين است:
* اَللَّهُمَّ لا تـُؤْيِسْني مِن رَوْحِك * وَ لا تَقْنُطْني مِن رَحْمَتـِك * وَ لا تُؤْمِنّي مَكْرَك * فَإِنَّهُ لا يَأْمَنُ مَكْرَ اللهِ الاَّ القَوْمُ الخَاسِرُون *
* اَللَّهُمَّ إِنّي أتَوَجَّهُ اِلَيْكَ * بِمُحَمَّدٍ وَ عَليٍّ أَميرِ المُؤْمِنِينَ صلوات الله عليهمَا * وَ اجْعَلْني مِنْ أَوْجَهِ مَنْ تَوَجَّهَ اِلَيْكَ بِهِمَا * وَ أَقْرَبِ مَن تَقَرَّبَ اِلَيْكَ بِهِمَا * وَ قَرِّبـْنِي بِهِمَا مِنْكَ زُلْفَى * وَ لا تُباعِدْنِي عَنْكَ * آمِين يَا رَبَّ العَالَمِينَ *
* اَللَّهُمَّ اِلَيْكَ تَوَجَّهْتُ * وَ رِضَاكَ طَلَبْتُ * وَ ثَوابَكَ ابْتَغَيْتُ * وَ بِكَ آمَنْتُ * وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ * اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ * وَ افْتَحْ مَسَامِعَ قَلْبِي لِذِكْرِكَ * وَ ثَبِّتْنِي عَلى دِينـِكَ * وَ لا تُزِغْ قَلْبِي بَعْدَ إِذْ هَدَيـْتَنِي * وَ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً * إِنَّكَ أَنتَ الوَهَّاب *
* اَللَّهُمَّ إِنّي أتَوَجَّهُ اِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ * وَ أُقَدِّمُهُمْ بَيْنَ صَلاتي * وَ أتَقَرَّبُ بِهِمْ اِلَيْكَ * وَ اجْعَلْنِي بِهِمْ وَجِيهًا فِي الدُنْيَا وَ الآخِرَةِ وَ مِنَ المُقَرَّبِينَ * مَنَنْتَ عَلَيَّ بِمَعْرِفَتِهِمْ * فَاخْتِمْ لي بِطَاعَتِهِمْ وَ مَعْرِفَتِهِمْ وَ وِلايَتِهِمْ * فَاِنَّهَا السَّعَادَة وَ اخْتِمْ لي بِهَا * فَإِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْئ قَدِير *
* اَللَّهُمَّ اجْعَلْ صَلاتِي بِهِمْ مَقْبُولَةً * وَ دُعَائِي بِهِمْ مُسْتَجَابًا * وَ ذَنْبِي بِهِمْ مَغْفُورًا * وَ رِزْقي بِهِمْ مَبْسُوطًا * وَ انْظُرْ اِليَّ بِوَجْهِكَ الكَرِيم نَظْرَةً أَسْتَكْمِلُ بِهَا الْكَرامَةَ وَ الإِيمَانَ * ثُمَّ لا تَصْرِفْهَا اِلاَّ بِمَغْفِرَتـِكَ وَ تَوْبَتـِك *
دسته دوم: آنكه انجام آن لازم بوده؛ و در هر حال بايد سعي شود كه ترك نشود، و براى انجام توّجه بوده، و به افتتاحيه نماز و كلمه توجه معروف است، و موضع آن بعد از هفتمين تكبيره الإحرام و قبل از شروع سوره حمد مي باشد:
* وَجَّهْتُ وَجْهي لـِلَّذِي فَطَرَ السَّمَوَاتِ وَ الأَرْض * عَالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ * عَلَى مِلَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَ دِينِ مُحَمَّدٍ * وَ وِلايَةِ عَلِيٍّ وَ مِنْهَاجِ أَمِيرِ المُؤْمِنِينَ وَ هُدَى عَلِيِّ بنِ أَبِي طَالِب * وَ الإِيتْمَامِ بِالأَئِمَةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِمْ * حَنِيفًا مُسْلِمًا * وَ مَا أَنا مِنَ الْمُشْرِكِين * إنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيَايَ وَ مَمَاتي للهِ رَبِّ العَالَمِين * لا شَرِيكَ لَهُ وَ بِذَلِكَ أُمِرْتُ وَ أَنا مِنَ المُسْلِمِين * لا إِلَهَ غَيْرُكَ وَ لا مَعْبُودَ سِوَاك * اَللَّهُمَّ اجْعَلنِي مِنَ الْمُسَلِّمِين * و با استعاذه شروع به تلاوت سوره حمد كرده: أَعُوذُ بِاللهِ السَّمِيعِ العَليِم مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيم * بسم الله الرحمان الرحيم * الحمد لله ربِّ العالمين… و همينطور سوره حمد را ادامه داده و با رعايت و حفظ توجه به بقيه نماز مي پردازيم.[شمارة ثبت: (1302) منبع: رساله صلاة جامعة]